Deze mythe is vooral populair onder politici, zegt postdoc Gera Nagelhout, gespecialiseerd in stoppen met roken. Waarom? Omdat het makkelijk scoren is. Schoolpleinen rookvrij maken? Natuurlijk, wie wil dat nou niet. De leeftijdsgrens van 16 naar 18 verleggen? Zeker, liever vandaag dan morgen.
“Zelfs de tabaksindustrie vond het een goed plan. Op eigen initiatief hebben sommige fabrikanten ‘only for adults’ op de pakjes gezet. Dit om het verboden karakter van roken te accentueren, waardoor het voor tieners alleen maar aantrekkelijker wordt. Wanneer je als politicus de leeftijdsgrens ophoogt, moet je de naleving ervan streng controleren. En dat gebeurt meestal niet.”
Preventie onder jongeren is natuurlijk niet verkeerd maar toch geldt bij roken, hoe gek het ook klinkt: genezen is beter dan voorkomen. “Uit computersimulaties blijkt dat je een rookvrije samenleving eerder bereikt als je rokers laat stoppen. Bovendien is het niet reëel om te denken dat alleen ‘voorkomen’ werkt, want jongeren zullen niet massaal van de sigaretten afblijven als hun ouders gewoon doorroken. Daarom moet je beide doen: voorkomen en genezen.”
Verreweg de beste tactiek om rokers te laten stoppen, is de prijs verhogen. “Niet steeds een dubbeltje erbovenop, maar één of twee euro in één keer”, zegt Nagelhout, die ook als docent werkt aan de Haagse Hogeschool. “Daarmee trek je, zeker in verkiezingstijd, geen stemmers, maar het werkt wel. In Australië kost een pakje sigaretten tegenwoordig bijna twintig euro, het aantal rokers is er gigantisch gedaald. Nog maar 15 procent rookt, bij ons 26 procent.”
Ook effectief: nicotinepleisters, -kauwgum, medicatie en coaching vergoeden. “In 2011 vergoedden de verzekeraars deze middelen wel, in 2012 niet, en in 2013 wel weer. Het tekent de ambivalentie in het Nederlandse beleid. Op dit moment worden ze vergoed, al vallen ze binnen het eigen risico. Dus in het ongunstige geval kost het je toch nog veel geld. Ik zou zeggen: maak het echt gratis! In ieder geval voor rokers die een lager inkomen hebben.”
Dat is nodig omdat er een tweedeling is gegroeid in rokerskringen. Sinds het verbod op roken op de werkplek hebben steeds meer hoger opgeleiden hun pakje shag aan de wilgen gehangen, in tegenstelling tot laag opgeleiden. Als roker kom je in dit milieu veel gelijkgestemden tegen, wat stoppen moeilijker maakt.”
Nagelhout is betrokken bij een experiment bij vijftig bedrijven, waarvan rokende werknemers tot 350 euro aan cadeaubonnen kunnen verdienen als ze stoppen. Zijn ze daar gevoelig voor of niet? Interessante vraag, maar leidt deze proef niet tot scheve ogen bij niet-rokende collega’s die niets krijgen? “Dat blijkt gelukkig mee te vallen. Mensen gunnen het elkaar, en niet-rokers zien bovendien de voordelen: gestopte collega’s nemen minder vaak een rookpauze.”
Waarom roken niet gewoon verbieden in Nederland of in de EU? Daar is ooit over nagedacht maar een algeheel verbod is nu niet zinvol, zegt Nagelhout. “Op de eerste plaats zal er waarschijnlijk illegale handel ontstaan, en ten tweede is de politiek niet bereid om een dergelijke maatregel streng te handhaven.”
Verstandiger is het om eerst het aantal rokers te verkleinen en dan een “endgame-scenario” uit te stippelen, zoals Australië nu overweegt. “Vast staat in ieder geval dat we in Nederland meer moeten doen dan nu gebeurt. Als we zo doorgaan, dan daalt het percentage wellicht naar 15 procent en that’s it. In Australië lukt het omdat daar brede politieke steun is voor het antirookbeleid. In Nederland schort het aan een zekere vastberadenheid en hebben de fabrikanten altijd veel invloed op het beleid gehad.”
In Tasmanië liggen er plannen om roken te verbieden voor de generatie die na het jaar 2000 is geboren. Goed idee? “Zeker! Maar niet als het bij die ene maatregel blijft. Het lijkt me onethisch om de rokers aan hun lot over te laten.”