Het is voor het eerst dat NWO geld uitkeert om onderzoek te repliceren, en de Nederlandse financier schijnt daarmee zelfs internationaal op kop te lopen. De subsidie – orde grootte 150 duizend euro – is bedoeld om ‘hoeksteenonderzoek’ nogmaals tegen het licht te houden. Het betreft studies die vaak zijn geciteerd, die het publieke debat hebben gedomineerd, beleid in gang hebben gezet of de weg vrij hebben gemaakt voor vervolgonderzoek.
In deze eerste ronde, die zich beperkt tot sociale wetenschappen en gezondheidsonderzoek, vielen negen voorstellen van de 85 in de prijzen. Eind dit jaar volgt een tweede ronde.
Wat is de beste methode om tweelingen te baren? Via een keizersnede of vaginaal? Een keizersnede vermindert de sterfte of ziekte rond de geboorte in ieder geval niet, bleek in 2013 uit de Canadese Twin Birth Study. Het AMC gaat dit experiment overdoen. Aan de UvA wordt een studie herhaald die in 1991 concludeerde dat mensen minder gestrest raken in een omgeving met veel groen. Gebeurde dat toen op basis van 120 proefpersonen, nu zullen het er meer dan duizend zijn, verspreid over elf laboratoria. In Utrecht repliceren ze een experiment dat in 2009 in Science stond. In het artikel werd zelfbeheersing onderbouwd via neurale verbanden in de prefrontale cortex. De impact op de theorievorming, na meer dan duizend citaties, was groot.
Reuring
De meeste studies herhalen het eerdere onderzoek tot op de vierkante millimeter om de nieuwe bevindingen met de oude te kunnen vergelijken. Dat doet Nagelhout (samen met een handvol Maastrichtse collega’s) niet en daarom schatte ze haar kansen op subsidie aanvankelijk niet hoog in.
“Je hebt verschillende soorten replicaties. Behalve het hele onderzoek exact herhalen, kun je er ook voor kiezen om alleen de statistische analyses over te doen. In dat geval vraag je alleen de data op. Wij herhalen de hele studie, maar niet in de eerste plaats om de oorspronkelijke uitkomsten te controleren. Wij willen weten of de Amerikaanse resultaten ook in Nederland gelden.”
Repliceren behoort tot het hart van de wetenschap, zegt Nagelhout, die al met de voorbereidingen is begonnen. "Ik heb de oorspronkelijke vragenlijsten opgevraagd, en gecontroleerd of de Maastrichtse onderzoekers ooit hebben samengewerkt met de Amerikanen. Dat mag in geen enkel geval. Leuk aan repliceren is dat je even niet op zoek hoeft naar iets unieks. Soms zit je je toch in allerlei bochten te wringen om maar zo bijzonder mogelijk over te komen. Nu kun je gewoon doen wat een ander voor jou al heeft gedaan.”
Het was de onderzoeker Adam Leventhal, die 2500 tieners van 14 jaar in Los Angeles vragenlijsten voorschotelde en ontdekte dat veel van hen na een jaar waren overgestapt van de elektronische sigaret op tabak. De resultaten belandden in 2015 in vakblad JAMA en veroorzaakten een hoop reuring. The Wall Street Journal en NBC News sloegen alarm en binnen de kortste keren eisten artsen en bestuurders dat de e-sigaret verboden moest worden. Een jaar later al voegde de Food and Drug Administration (FDA) de daad bij het woord. E-sigaretten mochten niet langer verkocht worden aan jongeren beneden de 18.
Pluto Space Jam
Geldt dit ook in Nederland? Moet de regels hier ook worden aangepast? Nagelhout cum suis laat 4200 middelbare scholieren van 14 jaar dezelfde vragenlijst invullen. Vijftig verschillende scholen in het hele land worden bezocht. De meest recente cijfers – uit 2015 - laten zien dat 39 procent van de Nederlandse 14-jarigen ooit een e-sigaret heeft gebruikt, al doen ze dat niet dagelijks.
De tijd heeft niet stilgestaan en daarom zal Nagelhout de enquête uitbreiden met vragen naar de verschillende varianten van e-sigaretten zoals die inmiddels op de markt zijn. "In het begin leken ze sprekend op een sigaret, nu niet meer. Maakt dat de stap naar tabak, ook wel gateway-effect genoemd, minder waarschijnlijk? Aan de andere kant zijn de nieuwere modellen krachtiger dan vroeger, leveren meer nicotine af. Dat maakt ze misschien wel weer gevaarlijker."
Ook zal ze een zwakke plek in de vragenlijst van Leventhal - daar kwam later veel kritiek op - oplossen door niet alleen te vragen naar experimenteergebruik maar ook naar regelmatig gebruik. Leventhal heeft ook onlangs een nieuwe vragenlijst verspreid en daaruit bleek dat jongeren die geregeld aan de e-sigaret zitten een hoog risico lopen om een half jaar later regelmatig te roken.
In de afgelopen jaren is de studie van Leventhal al acht keer in de VS herhaald, en één keer in het Verenigd Koninkrijk, en steeds wezen de uitkomsten in dezelfde richting. Als de Maastrichtse bevindingen dat ook doen, dan lijkt het zinvol om het beleid aan te scherpen. "In Nederland is de e-sigaret al verboden voor jongeren onder de 18, maar menigeen weet er toch aan te komen. Dat is wellicht een reden om de smaakjes die gericht zijn op jongeren, zoals Gummy Bears, Cotton Candy of Pluto Space Jam, te verbieden."