Het verhaal: Op 22 juli 2011 brengt een rechtsextremist een bom tot explosie in Oslo. Tegelijkertijd houdt de Noorse Arbeiderspartij een zomerkamp voor jongeren op het eiland Utøya. De jongeren zijn geschokt door het nieuws uit de hoofdstad, maar wanen zich veilig. Twee uur later klinken er opeens schoten. Tijdens de chaotische 72 minuten die volgen op dat eerste schot, observeren we de achttienjarige Kaja (Andrea Berntzen) tijdens een wanhopige zoektocht naar haar jongere zusje.
Een integer eerbetoon aan de slachtoffers en overlevenden van Utøya:
- Is de tijd al rijp voor een film over Utøya? De Noorse filmmaker Erik Poppe beantwoordt die vraag bevestigend. Overlevenden van de terreurdaad werden nauw bij de productie betrokken, waarbij het Poppe vooral opviel hoe moeilijk zij het vinden om met hun familie over hun ervaringen te praten. Met deze reconstructie van de gebeurtenissen op Utøya reikt hij hen de hand, zodat ze aan hun familie en vrienden kunnen zeggen: dit is wat ik heb meegemaakt.
- De film slaagt er vooral in om duidelijk te maken hoe groot de chaos en de onwetendheid op het eiland was: het bereik van het mobiele telefoonnetwerk was slecht, de oorzaak van de explosie in Oslo onduidelijk, en de jongeren wisten niet of ze met één of meerdere schutters te maken hadden. Sommigen dachten zelfs dat het om een door de Arbeiderspartij geënsceneerde oefening ging. Ironisch detail: uit piëteit met de slachtoffers in Oslo was de geplande disco-avond afgelast.
- Elk schot dat Anders Breivik tijdens de 72 minuten durende aanval loste, is in de film te horen: 410 in totaal. Het doffe geluid daarvan draag je nog lang na afloop in je zenuwstelsel mee.
- We hebben het eerder gezien, maar het blijft virtuoos: een film die uit één ononderbroken opname bestaat. De film werd vijf dagen op rij in één keer in zijn geheel opgenomen. Deze versie is één van die vijf pogingen, met slechts minimale montage.
Deze film begeeft zich op moreel drijfzand:
- Het staketsel van het scenario schijnt hier en daar hinderlijk door de reconstructie heen.
- Ofschoon gebaseerd op feitelijke gebeurtenissen, doen sommige scènes wat kitscherig en melodramatisch aan. En in één specifiek geval – iets met een inkomende telefoonoproep, ik hou het bewust vaag – is er zelfs sprake van onvergeeflijk effectbejag.
Het salomonsoordeel: Over nut en noodzaak van Utøya 22. Juli is een felle discussie mogelijk, maar niemand kan ontkennen dat het een slopende en ongemakkelijke kijkervaring is die slaagt in zijn opzet: de kijker de gruwelen van Utøya aan den lijve laten ervaren.
Mark Vluggen