De vermeende wetenschapsfraude kwam tijdens de zitting maar kort ter sprake, de rechter wilde er niet op ingaan. Dinsdag draaide het om het afpakken van de labsleutels, bijna een jaar geleden. Was dit terecht? Had de promotor dat mogen doen? De advocaat van de 29-jarige promovenda Eleni Liapi, geboren en getogen in Griekenland, eist in elk geval onmiddellijke toegang tot het lab zodat ze haar proefschrift af kan ronden. Liapi voelt zich door haar voormalig promotor, die ook in de zittingzaal aanwezig was, ‘weggezet’ als “ongewenst” persoon nadat ze volgens eigen zeggen frauduleuze praktijken op het spoor kwam. In de rechtszaal: “Ze nam niet alleen mijn sleutels af, ze zorgde er ook voor dat ik van de groepsmaillijst van het secretariaat werd geschrapt, dat ik geen toegang meer kreeg tot de server van cardiologie waarop ik gefalsificeerde data had gevonden. Bovendien werd ik gevraagd om zes maanden voor het einde van mijn contract [mei 2020] ontslag te nemen.”
De advocaat van de UM wil de uitkomst van de procedure van de Commissie Wetenschappelijke Integriteit afwachten, maar over één ding is hij helder: er is niet vastgesteld dat de promotor niet integer is. “Die procedure loopt, net als die van het Huis van de Klokkenluiders”. Deze landelijke instantie is namens Liapi – die officieel door het Huis als klokkenluider is aangemerkt – een eigen onderzoek begonnen. De advocaat van de UM doet het genoemde ‘patroon van isolatie’ af als flauwekul. “Toegangsontzegging is geen isolement.” Over het afpakken van de sleutels zegt hij: dat had een ‘neutrale’ reden omdat Liapi geen supervisor meer had. De promotor had de dagelijkse begeleiding namelijk een paar maanden daarvoor neergelegd. En zonder supervisor zou Liapi niets in het lab te zoeken hebben. De in de rechtbank aanwezige promotor zegt haar pupil niet meer te vertrouwen. “Ik verwachtte dat ze zonder toestemming naar binnen zou gaan.” Ze bleef overigens wel promotor, maar werd afgelopen zomer uit die functie ‘ontslagen’ door Liapi. De arbeidsverhoudingen waren grondig verstoord.
Verdomhoekje
De Griekse Liapi kwam in juni 2016 in dienst als promovenda bij Carim, het onderzoeksinstituut voor hart- en vaatziekten. Ze studeerde biologie in Griekenland en deed een master forensische wetenschap in het biomedisch centrum van Uppsala University in Zweden. Ze wil promoveren op een onderzoek naar non-coding RNA’s (moleculen) en hun rol in hartfalen. Naar een nieuwe promotor wordt nog gezocht. Rechtspsycholoog Harald Merckelbach is in opdracht van het college van bestuur bezig met een bemiddelingspoging. Dat traject loopt deze week (formeel) ten einde. De rechter hoopte even dat de rechtszaak kon worden uitgesteld tot het traject helemaal was afgesloten – “een oplossing is in zicht” – maar daarvan wilde Liapi niets weten. Zij wil dat de zaak deze dinsdag wordt besproken en wacht op een rechterlijke uitspraak.
“Begrijpt u dat mijn cliënt al sinds februari, toen haar sleutels werden afgepakt, in het verdomhoekje zit? Dat ze het beu is? Ze kan niet langer wachten”, zegt Liapi’s advocaat. Hij betwijfelt of de promotor bevoegd was om de labsleutels af te nemen – het punt waar het in deze juridische casus om draait. Niettemin staat het college van bestuur achter de handelwijze van de promotor, zo wordt duidelijk. De rechter vindt het een moeilijke zaak. “Ik krijg lastig grip op de rode draad, los van alle e-mails waar ik geen wijs uit word.” Ze zal binnen twee weken uitspraak doen – tenzij er eerder een oplossing voorhanden is.
Datavervalsing
Hoe zit het nu met de vermeende wetenschapsfraude van deze hoogleraar cardiologie? Promovenda Liapi benaderde begin september de redactie van Observant met het hele verhaal. Op dat moment had ze ook al formeel haar beklag gedaan bij de Commissie Wetenschappelijke Integriteit. Ze legde ons een lange lijst met beschuldigingen van dubieuze onderzoekspraktijken voor, gestaafd met e-mails en andere documenten. Ze noemt de fraude “repetitief” en kaartte het aan, zegt ze, omdat ze hart heeft voor de wetenschap, niet uit rancune jegens de hoogleraar en haar collega’s die ze eveneens verwijt ‘weggekeken’ te hebben.
De hoogleraar zou beelden hebben gemanipuleerd en daarmee subsidieaanvragen bij onder andere de European Research Council en ZonMW mooier hebben voorgesteld. Zo zou ze resultaten van een onderzoek met niercellen (uitgevoerd door Liapi) hebben gepresenteerd als ging het over hartcellen. Dit was in oktober 2017. Een jaar later merkte Liapi dat bij een subsidieaanvraag de benaming van de toegepaste biomedische techniek was aangepast, weer, zegt ze, om er meer gewicht aan te geven. De werkelijk gebruikte methode was veel simpeler en minder arbeidsintensief. Beide keren was het verweer: foutje.
Afgelopen zomer kwam daar volgens Liapi nog een datavervalsing bij. In een proefschrift van een van haar voorgangsters bij deze promotor zou een originele afbeelding van een blot (biomedische techniek waarmee een specifiek eiwit gevonden kan worden) hergebruikt zijn, maar deze keer wel met ‘aangepaste’ labels. Volgens Liapi is er doelbewust mee geknoeid. Met dat proefschrift, dat in boekvorm is verschenen, maar nog niet compleet online is gepubliceerd, is meer mis, zegt ze. Zo is er een coauteur opgevoerd in een nog niet digitaal gepubliceerd hoofdstuk: Wolfgang Poller, professor cardiologie bij Charité in Berlijn, die desgevraagd aan Observant vertelt dat hij niet eens weet dat hij als coauteur is opgevoerd. Van het proefschrift heeft hij zelfs nooit gehoord. Hij noemt het een vreemde gang van zaken.
De aantijgingen van Liapi zijn gedetailleerd en betreffen een specialistisch vakgebied, dat van de moleculaire biologie. Observant vroeg acht buitenlandse experts naar hun mening over de zaak en kreeg van een drietal een reactie. Een van hen, de Duitse moleculair bioloog Rune Linding, vindt het klinken als datamanipulatie en meent dat een onderzoek zeker op z’n plaats is als er genoeg bewijzen zijn. Leonid Schneider, een Duitse celbioloog, nu wetenschapsjournalist die zich veel bezighoudt met integriteitsvraagstukken, is helder: dit is “bewuste datamanipulatie”. (Volgende week verschijnt een follow up met meer aandacht voor de analyse van de experts)
Twitter
Over de gang van zaken bij de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) is Liapi niet te spreken. Die houdt zich niet aan vastgestelde termijnen; hun advies laat inderdaad langer op zich wachten dan in de regels is vastgelegd. Bovendien noemt ze de commissie partijdig omdat emeritus hoogleraar Harry Struijker Boudier, een van de drie leden – naast Cees Flinterman (mensenrechten) en Wiel Kusters (letterkunde) – jarenlang wetenschappelijk directeur was van Carim (1996-2006).
Liapi heeft intussen haar houding ten opzichte van Observant gewijzigd. Ze suggereert dat de redactie onder één hoedje speelt met de promotor en het college van bestuur.
Wachtend op de uitspraak van de CWI heeft Liapi vlak voor kerst op Twitter haar beschuldigingen naar buiten gebracht. Daarin wordt de betrokken hoogleraar met naam en toenaam genoemd. “Uitermate schadelijk”, stelt de advocaat van de UM tijdens de zitting, dinsdagmiddag. De berichten liggen “heel gevoelig”. Het college van bestuur wil volgens de advocaat de rechtszaak afwachten, heeft daarom nog niets formeel besloten, maar vindt de uitingen “zeer ongewenst”.
Liapi schreef onder andere (in het Engels): “Hoe kunnen ze bewijzen dat dit [cyberattack] ook niet een convenient inside job is” en “De UM houdt stil wat inconvenient is.” Of: “Laten we @MaastrichtU herinneren aan hun fraude. We hebben jullie zielige (pathetic) IT-systemen niet nodig. Het publiek moet dit weten.” De tweets zijn uitdrukkelijk gericht aan rector Rianne Letschert, het Promovendi Netwerk Nederland, de UM, de Hartstichting en heel veel pers. Zelf zegt Liapi bij de rechter hierover dat ze het niet langer voor zich kon houden. “De UM heeft geen respect voor deadlines, voor mijn werk. Het publiek moet dit weten.”
De hoogleraar wil nog niet reageren op vragen van Observant. Ze wacht de uitspraak van de rechter af en het advies van de CWI.
Wendy Degens
M.m.v. Maurice Timmermans