In 2017 zijn in Nederland 530.568 dierproeven gedaan. Dat is een groei van 80.694 in vergelijking met een jaar eerder, meldt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Aan de UM steeg het gebruik (van vooral muizen) van 4927 in 2016 naar 5079 in 2017.
Prof. Jos Kleinjans verbaast zich over de landelijke stijging. In 2016 was het proefdiergebruik nog gedaald met 15 procent. “Dat was deels te danken aan het onderzoek van de Utrechtse celbioloog Hans Clevers naar stamcellen, die een goed alternatief voor proefdieren bleken. Maar goed, nu zijn we weer terug bij af. Er valt kennelijk geen peil op te trekken.”
Net zo opmerkelijk vindt hij het dat de groei op het conto van de wetenschap komt. Werden in 2016 131 duizend proeven gedaan voor fundamenteel onderzoek, in 2017 stond de teller op 199 duizend. Het heeft onder meer te maken met de toename in life sciences-onderzoek en in promoties, vermoedt Kleinjans.
Wat te doen? De overheid heeft weinig grip op wat er aan universiteiten gebeurt, zegt Kleinjans. “Als ik minister was, zou ik de instellingen die een forse groei laten zien, eens uitnodigen voor een gesprek. Zachte dwang lijkt me op zijn plaats. Je zou ook prestatieafspraken kunnen maken over proefdieren. Als je het aan de instellingen over laat, gebeurt er in ieder geval niets.”
Van de universiteiten en UMC’s steekt de Universiteit Leiden met kop en schouders boven de rest uit. Niet alleen als grootverbruiker (46 duizend dieren) maar ook als voornaamste stijger; in 2016 ging het om 15 duizend dieren. De groei blijkt ‘m in de 44 duizend zebravissen te zitten voor onder meer kankeronderzoek.
Het gaat Kleinjans niet alleen om de ethiek maar ook om de relevantie van dierexperimenten. “We gaan ervan uit dat proefdieronderzoek zinvol is voor de mens, maar dat klopt maar zeer ten dele. Kijk naar het Alzheimer-onderzoek, naar de talloze muizen met plaques in de hersenen. Er zijn vele miljarden in geïnvesteerd en het resultaat is nul.”
Al met al wil minister Schouten van Landbouw zo snel mogelijk overstappen op proefdiervrijonderzoek, schrijft ze in een reactie. Kleinjans: “Zij zit met de erfenis van het vorige kabinet dat in 2025 proefdiervrij wilde zijn en ‘wereldleider’ op het vlak van alternatieven. Schouten heeft de ambitie al bijgesteld: wereldleider is vervangen door voorloper.”