Waarvan wordt de hoogleraar beschuldigd?
De 29-jarige Griekse promovenda Eleni Liapi, die bij het Maastrichtse onderzoeksinstituut Carim moleculair onderzoek doet naar hartfalen, meldde zich begin september bij de redactie met een verhaal over “meerdere beeldmanipulaties”. De naam van haar promotor, een hoogleraar, maken we (nog) niet bekend; zij wil pas reageren op het moment dat de Commissie Wetenschappelijke Integriteit van de Universiteit Maastricht, die de zaak onderzoekt, heeft geoordeeld. Volgens Liapi gaat het om een “patroon van wangedrag” – maar waarvan beschuldigt zij de hoogleraar precies?
De eerste aantijging dateert van oktober 2017 toen Liapi ruim een jaar in dienst was. Voor een subsidieaanvraag bij de European Research Council had de hoogleraar data van Liapi gebruikt. Prima, alleen had de hoogleraar de originele labels veranderd: wat in feite een niercel was, werd nu een hartcel. Ze wilde hiermee haar kansen vergroten, suggereert de promovenda. Liapi sprak de professor erop aan, per e-mail, waarop deze de ‘slordigheid’ deels terugdraaide.
De tweede ontdekking, in september 2018, werd door de hoogleraar afgedaan als “stom foutje”. Weer ging het om een subsidieaanvraag, nu bij ZonMW, financierder van gezondheidsonderzoek. En opnieuw maakte de hoogleraar gebruik van data van Liapi, deze keer van een experiment dat ze samen met een bachelorstudent had uitgevoerd. De gebruikte techniek werd door de hoogleraar opgeschreven als zijnde een arbeidsintensievere en moeilijkere methode dan die daadwerkelijk was gebruikt. De hoogleraar beloofde – nadat ze erop was aangesproken door Liapi – een correctie als de aanvraag werd goedgekeurd, maar zover kwam het niet. Deze werd afgekeurd.
De derde en volgens Liapi ernstigste manipulatie dateert van juni 2019. In een door de hoogleraar begeleid proefschrift, dat kort daarvoor was verdedigd, zou een originele afbeelding van een blot (een biomedische techniek waarmee een specifiek eiwit kan worden gevonden) uit 2015 zijn hergebruikt, maar deze keer wederom met aangepaste labels. Volgens Liapi is er bewust mee geknoeid.
Wat zeggen de experts?
Observant legde de beschuldigingen voor aan acht buitenlandse deskundigen. Van een drietal kwam een reactie retour. De eerste is moleculair bioloog Rune Linding, onderzoeker aan Humboldt Universität in Berlijn. De tweede: Leonid Schneider, een Duitse celbioloog, nu wetenschapsjournalist die zich veel bezighoudt met integriteitsvraagstukken. En nummer drie: Elisabeth Bik, microbioloog, gepromoveerd in Utrecht en werkzaam in de Verenigde Staten als science consultant en deskundige op het gebied van fraude met afbeeldingen.
De vraag van Observant richt zich met name op de laatste aantijging, die van het hergebruik van een afbeelding uit 2015. Want gaat het hier wel om duplicatie? Of lijken de twee afbeeldingen gewoon heel veel op elkaar en is er niets aan de hand?
“Hier is bewust met data gemanipuleerd”, meent Leonid Schneider. In zijn e-mail is hij zeer gedetailleerd. De onderzoekers hebben volgens hem met de labels (namen van RNA-moleculen) ‘gegoocheld’ om een gewenst resultaat te laten zien. “De uitkomst van dit experiment is niet meer te vertrouwen.”
Volgens Rune Linding zou deze casus in theorie “extreem slordig” kunnen worden genoemd, maar lijkt het eerder op “wangedrag vanwege de herhaling”. Hij durft met “bijna honderd procent zekerheid” te zeggen dat de afbeelding uit het proefschrift dezelfde is als het door Liapi gevonden origineel uit 2015. “De wetenschap zit vol fouten, maar ze moet zichzelf ook corrigeren. Als dit soort studies wordt gepubliceerd of gebruikt om geld binnen te halen, kan het niet alleen leiden tot misleiding van collega-wetenschappers, maar ook van patiënten.”
Elisabeth Bik tot slot. Volgens haar lijken het origineel uit 2015 en de afbeelding uit het proefschrift erg op elkaar, afgezien van een paar haartjes en vlekjes. Op de vraag of ze het kwalificeert als wangedrag of fraude, zegt ze: “Wangedrag kan eigenlijk alleen bepaald worden als het instituut onderzoek doet naar de geschiedenis van deze blot, en wat ermee uitgevoerd is. Dat kan ik niet zeggen door alleen naar foto’s te kijken.” Maar als uit onderzoek blijkt dat de promovenda gelijk heeft, dan is het volgens Bik geen kwestie van slordig labelen: “Het gaat dan om het bewust veranderen van labels van afbeeldingen, met het doel ze te presenteren als iets anders dan origineel bedoeld.”
Rune Linding pleit voor een extern onderzoek, en nee, niet door een commissie van de universiteit zelf. “Veel universiteiten proberen wetenschapsfraude onder het tapijt te vegen. Alleen als buitenstaanders zich ermee bemoeien, zullen universiteiten er fatsoenlijk mee omgaan.”
Wendy Degens
Met medewerking van Maurice Timmermans