Er staat een cartoon op het scherm met daarop een groep mensen bij wie uit allerlei lichaamsopeningen koeien komen. Het is kritiek op het pokkenvaccinatieprogramma uit de 19e eeuw. Waarom koeien? Het idee voor het vaccin kwam voort uit de constatering dat mensen die de mildere koepokken hadden doorstaan (melkmeisjes bijvoorbeeld) ook beter beschermd waren tegen de veel dodelijkere bekende variant. “Die spotprent is van exact hetzelfde niveau als denken dat Bill Gates een chip in je heeft laten implementeren via het coronavaccin”, zegt Boon. Of het nu de religieuze overtuiging is dat God boven de wetenschap staat of het idee dat onderzoekers hun oren laten hangen naar de zittende macht, “er zullen altijd mensen zijn die zich verzetten tegen wetenschap.”
Gezond verstand
En ergens is dat ook logisch, aldus Boon. “Wetenschap verslaat altijd onze wildste fantasieën. Het komt met verklaringen die op het eerste gezicht onwaarschijnlijk zijn, vergezocht. Deze lessenaar hier is hard, dat kun je voelen, dat kun je weten. Volgens de wetenschap komt dat doordat er een wereld van moleculen achter zit. Het gaat in de wetenschap vaak over het verborgene, hetgeen we niet kunnen zien. Lange tijd was de theorie dat ziekten veroorzaakt werden door giftige dampen. Dat was logisch; in de armere delen van de stad, waar men vaker ziek werd, hingen ook veel meer onwelriekende geuren. Maar de theorie van bacteriën en virussen gaat veel verder dan het gezond verstand.”
Dat gezond verstand vertelt ons ook dat echte kennis iets is wat zeker en waar is, volgens Boon. “Wetenschap voldoet op geen enkele manier aan die voorwaarden. Wetenschap is per definitie onzeker en vrijwel al onze theorieën blijken uiteindelijk onwaar.” Het gaat erom, zegt Boon, dat wetenschappers werken met het beste wat er op dat moment is. Daarmee gaan ze aan de slag, om het verder te verbeteren. “Wetenschap brengt ons verder, maar het is ook het product van een bepaalde tijd, cultuur en samenleving.”
Radicale gelijkheid
Wat niet van alle tijden is, maar een vrij nieuwe ontwikkeling is een “steeds radicalere gelijkheid. Landbouwsamenlevingen waren gebouwd op verschillen tussen mensen, die werden geaccepteerd. In de industriële samenleving zijn we zo gelijk dat er een paradox is ontstaan; de kleine verschillen die nog bestaan worden steeds ondraaglijker. Dit alles onder de noemer diversiteit en inclusiviteit. Het benoemen van verschillen wordt niet meer gezien als kritiek, maar als ziekte. Wie kritiek heeft op vreemdelingen lijdt aan xenofobie, wie vraagtekens stelt bij ideeën over gender is transfoob. Die moeten genezen worden van hun fobie.”
Maar, zegt Boon, de wetenschap is weliswaar divers, maar niet inclusief. “Niet iedereen heeft de hersenen om zich aan natuurwetenschap te wijden. Dat is slechts voor een kleine groep weggelegd, de meesten beseffen al gauw dat ze het daarin niet gaan redden. Iets als Erkennen en Waarderen – iedereen heeft een bijdrage geleverd – ontkent dat verschil. Het idee dat je niet alles kunt is heel moeilijk te vatten voor mensen.”
Beleving
Het “radicale gelijkheidsdenken” hangt volgens Boon nauw samen met een andere trend: alles is een verhaal. “Tijdens corona zag je dat bijvoorbeeld bij de Moederhartbeweging, die zegt dat het niet goed voelt om te vaccineren. Gebaseerd op geen enkele kennis, enkel op gevoel, een beleving. Beleving wordt steeds belangrijker omdat we kennis vervangen door informatie. Informatie is iets wat je opzoekt, kennis is iets wat je geïnternaliseerd hebt. Studenten willen iets maar één keer lezen. Anders is het: dat hebben we bij de vorige taak al gedaan. Men maakt zich de tekst niet meer eigen. Je zoekt nu informatie op, die lees je en dat beleef je. ‘Hoe ervaar ik dat’ is alles wat overblijft. Daarom worden studenten pas wakker als het over het thema gaat waar ze iets bij beleven. Gaat het over slavernij, dan leven ze op, daar kunnen ze een emotie bij hebben.”
Op die manier, zegt Boon, wordt ook wetenschap slechts “een van de vele verhalen. Mensen snappen bijvoorbeeld ook niet dat wetenschap de eigen theorieën onderuit probeert te halen. Dan is het maar een opvatting en kun je ook een andere hebben. Maar dat is het niet. Het is het besef dat uiteindelijk alles altijd onwaar is, maar dat je wel kunt werken met wat er nu is en kunt proberen het te verbeteren.”
De lezing is hier terug te kijken.