“Vertel dit tegen niemand, want het kan je carrière om zeep helpen.” Dat was zo’n tien jaar geleden het advies van een Amerikaanse hoogleraar aan Natasha Mason, op dat moment student psychologie aan de Universiteit van Wisconsin in de Amerikaanse stad Madison. Haar vraag aan de professor? Hoe kon ze het beste wetenschappelijk onderzoek naar psychedelische drugs gaan doen?
Haar belangstelling daarvoor was ontstaan toen ze in de literatuur op een studie stuitte waarin depressies en angststoornissen werden behandeld met psychedelica. “Ik was sowieso gefascineerd door de vraag hoe medicijnen mensen zich beter laten voelen. Maar in de praktijk – ik werkte naast mijn studie in een apotheek – zag ik ook de negatieve kanten van bepaalde middelen, vooral van antidepressiva en opiaten. Veel mensen klaagden dat ze niet werkten, maar tegelijkertijd konden ze ook niet meer zonder. Hoe anders was het beeld in die studie met psychedelica: veel deelnemers voelden zich na één enkele behandeling al beter, en dat effect hield ook nog eens maandenlang aan.”
Maar verder onderzoek? Daarvan was in de Verenigde Staten geen sprake meer sinds psychedelische drugs eind jaren ’60 – in een periode waarin de populariteit van met name lsd een enorme vlucht nam – verboden werden. Wat resteerde was een enorm stigma. Haar interesse kon ze dus maar beter voor zich houden, vertelde de hoogleraar. “Hij vreesde dat mensen me zouden wegzetten als hippie of drugsverslaafde. ‘Wacht nog maar twintig jaar, misschien is de tijd dan wel rijp’, hield hij me voor.”
Renaissance
Dat advies sloeg Mason in de wind. Gelukkig maar, want die twintig jaar was een grote inschattingsfout, concludeert de Amerikaanse nu, zittend in de kantine van Universiteitssingel 40 in Randwyck. Al negen jaar doet ze in dit gebouw onderzoek naar psychedelica en cannabis. Eerst als promovendus, inmiddels is ze universitair docent. In de tussentijd voltrok zich een ware “psychedelische renaissance”, vertelt ze. “Er verschenen wereldwijd steeds meer studies met veelbelovende resultaten, waardoor ook de aandacht en middelen toenamen.”
Zelfs in haar thuisland is de stemming volledig omgeslagen, merkt Mason. “Tien jaar geleden was Maastricht een van de weinige plekken in de wereld waar klinische studies met psychedelica bij mensen plaatsvonden. Daarom kwam ik hierheen. Nu zijn er tientallen onderzoeksgroepen, waarvan een groot deel uitgerekend in de Verenigde Staten, zelfs aan prestigieuze instituten.”
Creativiteit
In Maastricht bestudeert Mason met name hoe drugs de werking van het brein – en daarmee het gedrag van mensen – beïnvloeden. “Bijvoorbeeld door de hersenen van mensen die onder invloed zijn te onderzoeken in een MRI-scanner, of door hen vragenlijsten te laten invullen.” Daarbij kijkt ze zowel naar directe effecten als de lange termijn. “Denk bijvoorbeeld aan een toename van creativiteit, waarmee psychedelica vaak geassocieerd worden. We ontdekten dat proefpersonen na inname van psilocybine, het werkende stofje in paddo’s, juist minder creatief waren bij het uitvoeren van taakjes. Maar een week later bleken ze wél veel meer nieuwe ideeën te hebben dan mensen in de placebogroep.”
Het zijn zulke eigenschappen die van pas komen bij het behandelen van psychische klachten, legt Mason uit. “Psychedelica vergroten de plasticiteit van het brein, ze leggen nieuwe verbindingen tussen hersencellen. Dit proces kan het mogelijk maken om op een andere manier over zaken na te denken. Heel nuttig voor mensen met bijvoorbeeld een depressie, die vaak vastzitten in bepaalde denkbeelden.” Door beter te begrijpen wat er in de hersenen gebeurt, hoopt ze therapieën te kunnen verbeteren. “Dat wil zeggen: positieve effecten optimaliseren, maar ook de negatieve minimaliseren.”
Verslaving
Op dat laatste vlak valt nog veel winst te boeken, zegt Mason. “Neem cannabis, waar we hier – naast psychedelica – ook onderzoek naar doen. Steeds meer mensen gebruiken dit medicinaal, bijvoorbeeld voor pijnbestrijding, maar er kleven ook risico’s aan. Zeker voor vrouwen. Het is bekend dat zij vaak slechter reageren op wietgebruik. Het roept bij hen bijvoorbeeld vaker een angstig gevoel op, en ze raken over het algemeen sneller verslaafd. Maar hoe dat komt? Daarover is weinig bekend. In het verleden werd onderzoek vaak alleen met mannen gedaan.”
Met de 15 duizend euro van de Hustinxprijs wil Mason dit onderzoeken. “Mogelijk spelen geslachtshormonen een rol. Gedurende bepaalde delen van de menstruatiecyclus, als de concentraties van bepaalde hormonen pieken, zijn zenuwcellen wellicht gevoeliger voor cannabis. Dat kan betekenen dat vrouwen op sommige momenten tijdens hun cyclus meer of juist minder cannabis zouden moeten gebruiken. Met proefpersonen willen we deze hypothese gaan testen.”
Wondermiddel
En zo werkt Mason nog aan veel meer projecten. Dat is nodig ook, want de vraag naar kennis is groot, vertelt ze. “In het geval van cannabis lopen we eigenlijk al achter de feiten aan. Naar schatting gebruikt 4 procent van de wereldbevolking wiet, en dat zal alleen maar toenemen nu het op steeds meer plekken legaal wordt. Tegelijkertijd is er nog veel onduidelijk. Denk aan de vraag hoeveel je mag gebruiken om nog veilig auto te kunnen rijden. Voor alcohol is die grens duidelijk bepaald, maar voor wiet nauwelijks.”
Ook voor psychedelica zal de wetenschap een inhaalslag moeten maken. “Ik verwacht dat psychedelische medicijnen al over vijf tot tien voor een groot publiek beschikbaar zijn. Je ziet steeds meer bedrijven die geld ruiken en het als ‘kant en klaar’ wondermiddel op de markt willen brengen. Met de boodschap: ‘neem deze drug en je bent van je klachten af’. Maar dat is niet per se hoe het werkt. Tot nog toe is er vooral veel onderzoek naar therapie, waarbij iemand het inneemt onder begeleiding. Er is weinig kennis over de effecten wanneer mensen het eigenhandig gaan gebruiken.”
Ze kijkt dan ook met gemengde gevoelens naar de hype die momenteel bestaat rondom psychedelica, onder meer op online fora als Reddit en in populaire documentaires op Netflix. “Je merkt dat er veel interesse is. Als we een oproep doen voor proefpersonen, ontvangen we soms honderden mailtjes binnen één dag, van mensen over de hele wereld. Van de ene kant fijn, maar ik ben soms ook bang dat het te snel gaat. Je ziet dat in steeds meer landen wetten rondom drugs aangepast worden onder publieke druk. Laten we een herhaling van de jaren ’60 – toen psychedelica te snel uit het lab ‘ontsnapten’, met een verbod en stigma tot gevolg – proberen te voorkomen. Het is beter om ze eerst goed te begrijpen.”