In december 2015 is het Akkoord van Parijs gepresenteerd, waarin uiteindelijk 195 landen afspraken om de opwarming van de aarde te stoppen. In datzelfde jaar zijn de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties op papier gezet, eveneens een imposant staaltje van mondiale samenwerking.
Maar in 2016 slaat de stemming om en is global governance vaak ver te zoeken. In dat jaar komt Donald Trump aan de macht met als motto ‘America first’, stapt Groot-Brittannië uit de EU en bekoelt de relatie van de EU met China, dat voor het eerst als een bedreiging wordt bestempeld. Samen met andere opkomende economieën (BRICS), waaronder Rusland en Brazilië, stippelt China een eigen koers uit. Onlangs heeft het gremium besloten om zes nieuwe landen toe te laten, zoals Saoedi-Arabië en Iran.
Dan is er nog het groeiend aantal populistische leiders, die niet altijd staan te springen om mondiale problemen samen aan te pakken. Dat gold voor Trump, maar ook voor de Braziliaanse president Bolsonaro, die zich weinig aantrok van de wereldwijde kritiek en grote delen van het regenwoud kapte. Ook Orban strooit maar al te vaak zand in de internationale motor, onder meer doordat de Hongaar weigert om de mensenrechten in China ter discussie te stellen.
Coronavirus
Hoe kan de EU de mondiale samenwerking weer op gang helpen? Hoe kun je de internationale orde efficiënter maken, en robuuster en democratischer? Dat zijn de leidende vragen van het internationale onderzoeksproject ENSURED, waarvoor de EU onlangs drie miljoen euro vrijmaakte. Onder leiding van de Universiteit Maastricht doen veertien universiteiten mee, maar ook verschillende denktanks en maatschappelijke organisaties. Op 1 november is de aftrap.
Het project bestaat onder meer uit casestudies in vijftien internationale organisaties als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), zegt coördinator Hylke Dijkstra, hoogleraar internationale veiligheid en samenwerking bij de faculteit cultuur- en maatschappijwetenschappen. Die organisaties hebben zeer te lijden van het gebrek aan globale samenwerking.
Hylke Dijkstra
Neem de Organisatie voor Samenwerking en Veiligheid in Europa (OVSE), zegt Dijkstra. “De OVSE – met 57 deelnemende staten van Noord-Amerika tot Azië - stuurt waarnemers naar verkiezingen, maar sinds de oorlog in Oekraïne laten Rusland en Belarus die niet meer toe. De organisatie ligt zelfs grotendeels stil. Voor 2023 is er geen budget, en het voorzitterschap voor 2024 ligt nog niet vast.”
Ook de WHO heeft het zwaar te verduren gehad. “In 2020 botsten de VS en China over de herkomst van het coronavirus en weigerde Trump om de WHO nog langer te financieren. Toch bleef de organisatie goed functioneren. Dat is opvallend, en daarom gaan we interviews houden met ambtenaren van verschillende landen. Ligt het aan de structuur, waarin regionale kantoren zelfstandig opereren van het hoofdkantoor? Wat kunnen andere organisaties leren van de WHO?”
Speelveld
Daarnaast zullen de in totaal dertig onderzoekers kwantitatieve analyses doen, waarbij ze alle driehonderd internationale organisaties tegen het licht houden. “We willen dan ook kijken waar je het best op in kunt zetten. De EU wil alles tegelijk, organisaties moeten robuuster, efficiënter, democratischer. Maar misschien moet je een afweging maken, moet je accepteren dat een organisatie op democratisch vlak te wensen overlaat, maar wel robuust is. Hierover hopen we aanbevelingen te kunnen doen.”
Het onderzoek gaat drie jaar duren. Zijn de bevindingen dan nog actueel, in een wereld die razendsnel verandert? “We kijken niet alleen vooruit, maar analyseren ook de huidige stand van zaken in het internationale speelveld. Dus ook al ziet de wereld er over drie jaar anders uit, dan blijven deze bevindingen interessant. Misschien niet in alle gevallen voor beleidsmakers maar wel voor wetenschappers.”