“Natuurlijk, je kunt een dik boek schrijven en het daarna bij een orkest op het bureau laten ploffen. Maar dan verdwijnt het in een la en leest bijna niemand het. Wij willen juist met de voeten in de klei staan, samenwerken met de musici. Niet onderzoek doen voor de maatschappij, maar mét de maatschappij.”
Aan het woord is Peter Peters, bijzonder hoogleraar Innovation of Classical Music aan de faculteit cultuur- en maatschappijwetenschappen (FASoS). Sinds 2018 geeft hij leiding aan het Maastricht Centre for the Innovation of Classical Music (MCICM); een samenwerkingsverband van de Universiteit Maastricht, Zuyd Hogeschool en symfonieorkest Philzuid (voorheen philharmonie zuidnederland), waarbinnen – de naam zegt het al – alles draait om vernieuwing van klassieke muziek.
Én om impact. Want vanaf het eerste moment is dat het uitgangspunt van het centrum: niet eerst alles uitdenken aan de hand van literatuur, maar ideeën uitproberen in de praktijk. “Daar leer je veel van. We zeggen niet: wij zijn de universiteit, de kennis zit bij ons. Nee, die zit ook bij het orkest, het publiek, het conservatorium. Wij willen een platform zijn waar die kennis samenkomt. Daarna pas volgen de academische publicaties.”
En die verschenen de afgelopen jaren ook, onder meer in de vorm van twee proefschriften. Maar dat is niet de enige winst, vertelt Peters. “Samen met orkesten denken we nu al bijna zes jaar na over innovatie, iets wat anders misschien niet gebeurd was. Symfonieorkesten zijn nu eenmaal geoliede machines, met een geijkt repertoire en een volle agenda. Die veranderen niet uit zichzelf. Terwijl vernieuwing wel belangrijk is, je moet met de tijd meegaan.”
Beethoven in een opwarmende wereld
Neem een actueel thema als diversiteit. Bij menig orkest staan louter stukken van Europese, mannelijke componisten als Mozart, Bach en Chopin op het programma. “De symfonische canon is heel westers. Hoe kan dat inclusiever? Zowel musici als het publiek hechten daar waarde aan. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor duurzaamheid. Dat levert praktische vragen op (moet je als orkest nog steeds de hele wereld over reizen?), maar ook vragen over het belang van klassieke muziek. Het heeft uiteraard een historische waarde, maar kun je het ook verbinden met het heden, met bijvoorbeeld klimaatvraagstukken? Hoe klinkt Beethoven in een opwarmende wereld?”
Daarover denkt het MCICM na binnen een internationaal netwerk van orkesten. Bijvoorbeeld vorige week nog, tijdens een online symposium, waarvan het centrum medeorganisator was. “Met zo’n 70 deelnemers, waaronder academische onderzoekers, maar ook musici en docenten van conservatoria uit heel Europa.” Ook bij het opleiden van toekomstige musici denkt men mee: Peters is betrokken bij de herziening van het bachelorcurriculum van het Conservatorium Maastricht (onderdeel van Zuyd Hogeschool). “Vooral met de vraag: hoe verandert het beroep van musicus? Moet je tegenwoordig bijvoorbeeld goed om kunnen gaan met sociale media, om daarmee een publiek op te bouwen?”
De playlist van Mariaberg
En dan is er nog Philzuid, dat als ‘proeftuin’ van het MCICM geldt. Al jarenlang wordt er geëxperimenteerd, onder meer met nieuwe concertvormen. In een tijd met vergrijzend publiek en stagnerende bezoekersaantallen is ook dat laatste van belang voor symfonieorkesten. Want urenlang stil naar standaardwerk luisteren, daar zit tegenwoordig niet meer iedereen op te wachten. In een van de experimenten, The People’s Salon, richt men zich daarom op storytelling en interactie met het publiek. Geïnspireerd op de 19e-eeuwse Parijse ‘salons’, waar niet alleen naar muziek werd geluisterd, maar ook over het leven gesproken.
“En dat is een succes gebleken”, zegt Peters. Na drie eerdere edities – onder meer vorig jaar in het Theater Heerlen – is het dit voorjaar de beurt aan de wijk Mariaberg, waar Philzuid onlangs een nieuwe repetitieruimte betrok. “Intussen zijn orkestleden al meermaals de buurt in getrokken, op zoek naar verhalen. Met als centrale vraag: welke muziek mag niet ontbreken op de playlist van Mariaberg. Die stukken gaan we tijdens het concert spelen, terwijl buurtbewoners persoonlijke verhalen en die van de buurt erbij vertellen.”
Dat is niet alleen bijzonder voor de bezoekers, maar ook voor de musici, zegt Peters. “Het is interessant om in gesprek te zijn met mensen die je normaal niet in de concertzaal ziet en te ervaren wat voor een enorme waarde muziek ook in hun leven heeft. Het biedt de orkestleden nieuwe manieren om hun werk belangrijk te maken voor publiek.” En dat valt in de smaak: “Het orkest wil graag doorgaan met dit format, ook als wij klaar zijn met de experimenten.”