Een dubieuze vlek. De huisarts verwijst door naar de dermatoloog. Bij twijfel wordt een stukje weggesneden, een ‘biopt’. Dat gaat naar de patholoog die kijkt of er tumorcellen aanwezig zijn. Na een paar weken komt het al dan niet verlossende bericht: huidkanker of niet. Dit proces kan sneller, dacht dermatoloog en onderzoeker prof. Klara Mosterd. Samen met haar team in het MUMC+ onderzocht ze een apparaat dat plekjes op de huid kan scannen en meteen een diagnose geeft.
Vaker in de zon
Het komt steeds vaker voor, huidkanker, en niet alleen bij ouderen. “We zien meer en meer jongeren: met plekjes op het gezicht en in het decolleté bijvoorbeeld. De zon is de belangrijkste oorzaak.” Gelukkig gaat het in de meeste gevallen om een relatief onschuldige vorm, het basaalcelcarcinoom. “Dan hebben we het over 80 procent van de gevallen. Het is goed te behandelen, bij de helft hoeft niet eens gesneden te worden en is een zalfje voldoende. Steeds meer mensen kiezen daarvoor. Met een operatie kun je alles weghalen en komt het meestal niet terug, maar met zalf kun je meerdere plekken tegelijkertijd behandelen en je houdt er geen littekens aan over. Uiterlijk is voor velen toch ook heel belangrijk.”
Scanner
Een aantal jaar geleden ontdekte Mosterd de zogenoemde OCT-scanner (optische coherentietomografie) op een dermatologiecongres. Ze wist dat het apparaat al langer door oogartsen werd gebruikt. “Voor de ogen werkt het goed, zo’n scan is heel fijngevoelig. Hij gaat weliswaar niet zo diep, maar dat hoeft ook niet, want het netvlies van het oog is een ‘oppervlakkig’ orgaan, net als de huid. Een MRI-scan kijkt dieper, maar geeft een vrij grof beeld.”
Met lichtgolven scant het apparaat de huid tot 1,5 mm diepte. Mosterd begint te tekenen, een dwarsdoorsnede. “De bovenste laag is de opperhuid, meestal zien we bij basaalcelcarcinomen tumorbolletjes aan die laag hangen, die soms ook nog te zien zijn in de laag eronder: de lederhuid. Pas als we ‘sprieterige’ stipjes zien, maken we ons zorgen. Dat moet operatief weggehaald worden.”
Toch: naarmate je dieper gaat, neemt de resolutie van de scan wel af, legt Mosterd uit. Een biopt gaat dieper, is dat dan toch niet beter? “Nou, dan zie je ook nog niet alles hoor. Je haalt met een soort appelboortje maar een klein stukje weg, terwijl je bij de scan wel de gehele plek kunt bekijken.”
Plekjespoli
Goed, er is een apparaat, maar hoe kun je dat zo effectief mogelijk inzetten bij de diagnose van huidkanker? Stel nou eens dat dat op grote schaal zou kunnen? Daar ging het balletje rollen in het team van Mosterd. Want een scan die meteen een uitslag geeft zou flink wat tijd en menskracht kunnen besparen. Maar dan moest het apparaat natuurlijk wel bewezen nauwkeurig zijn: “Je wilt geen foute diagnoses of juist iets missen.” Uit onderzoek bleek dat in 65 procent van de gevallen een diagnose met zekerheid gesteld kon worden op basis van alleen de scan. Een biopt nemen was bij die groep dus niet nodig, bij de overige 35 procent wel. “Als we het niet zeker weten, zullen we altijd nog een biopt nemen.”
Dat het een effectief apparaat is, staat dus intussen wel vast. Het gebruik ervan in de dermatologie wordt internationaal al aanbevolen, binnenkort staat het ook in de nationale richtlijn voor basaalcelcarcinoom, zegt Mosterd. Ook verzekeraars zijn geïnteresseerd, er zijn immers kosten te besparen. Het mag dan met z’n 75 duizend euro een duur apparaat zijn, maar het proces gaat sneller en al met al zijn er minder mensen nodig. "Die hoeven niet eens allemaal arts te zijn. Een verpleegkundige zou het ook kunnen doen.” Er zijn al gesprekken geweest met zorgverzekeraar VGZ die de methode als ‘best practice’ (een voorbeeld dat navolging verdient) benoemd heeft. Voordat het apparaat in de praktijk gebruikt kan worden, moet er nog het een en ander gebeuren. “Slechts een handjevol mensen in Nederland weet hoe je ermee moet werken en die zitten allemaal hier, wij zijn in Maastricht een expertisecentrum op het gebied van huidkanker. Dat betekent dat je landelijk uitblinkt in behandeling en onderzoek.” Om meer mensen op te leiden is er een online lesprogramma ontwikkeld.
En er moet letterlijk ruimte voor zo’n apparaat gemaakt worden. Het liefst niet op de afdeling zelf, daar is meestal geen plaats. “Een ‘plekjespoli’ op een andere locatie zou kunnen, waar iemand dan de hele dag plekjes scant.”
En de patiënt? Die wordt het biopt bespaard, het ‘appelboortje’ van drie millimeter doorsnee. En in plaats van weken thuis in spanning wachten op een telefoontje van de dermatoloog, komt de uitslag al zo ongeveer tijdens het aankleden na een ‘scansessie.’ Als het dan toch huidkanker blijkt te zijn, is die - in het geval van basaalcelcarcinoom - bij de helft meteen te behandelen met een zalfje. Met een recept op zak kom je dan dus de spreekkamer uit.