Ze geldt als een kenner van MDMA, de werkzame stof in XTC. De Belgische Kim Kuypers, verbonden aan de vakgroep neuropsychologie en psychofarmacologie, doet er al dertien jaar onderzoek naar. Nee, ze heeft het zelf nooit gebruikt. Ze zucht, omdat die vraag constant op tafel komt. Je hoeft toch ook geen kanker te hebben om er onderzoek naar te doen?
Zelf heeft ze vier jaar geleden een studie op poten gezet met als vraag: vergroot MDMA empathie? Dat is namelijk waar gebruikers de mond van vol hebben: de verbondenheid met anderen, zich één voelen met iedereen, “verliefdheid tot de macht tien”. Kuypers’ onderzoek bevestigde dit: MDMA maakt empathischer, maar hoe dat komt is volstrekt onduidelijk. Het ‘knuffelhormoon’ oxytocine heeft er in ieder geval weinig mee te maken, aldus het UM-experiment. Serotonine misschien wel, maar dat geldt evengoed voor dopamine of andere neurotransmitters. “MDMA beïnvloedt heel veel processen en wordt daarom chemically messy genoemd.”
Hoe dan ook, de ‘empathische’ eigenschap maakt het middel interessant voor een verrassende toepassing: psychotherapie. Denk aan de behandeling van het posttraumatisch stressyndroom (PTSS). “MDMA ontremt, maakt meer open en kan patiënten over de drempel helpen om hun pijnlijke verhaal uit de doeken te doen. Het versterkt tevens de band met de therapeut, wat wezenlijk is voor de behandeling.”
Snoezelruimte
Er zijn al studies afgerond, maar het aantal is gering en de uitkomsten zijn wisselend. Amerikaans onderzoek met twintig proefpersonen liet zien dat patiënten met PTSS sneller herstellen met MDMA, terwijl de Zwitser Peter Oehen een paar jaar geleden concludeerde , op grond van twaalf deelnemers, dat het herstel niet statistisch significant was. De patiënten beleefden dat overigens wel zo.
In Nederland loopt geen therapeutisch MDMA-onderzoek, al overweegt Kuypers om een experiment op te zetten. Ze wil er nog niet al te veel over kwijt maar zegt wel dat ze deze week een gesprek heeft gehad met een bereidwillige psychiater. “Belangrijk in een dergelijke studie is de setting. We hebben een soort snoezelruimte voor ogen, zoals die ook voor kinderen of demente bejaarden bestaat. Veel kleuren, kussens, rustgevende muziek. De proefpersonen krijgen uitleg, nemen een pil, gaan vervolgens een uurtje liggen en beginnen dan met de sessie.”
Hoe zit het met de bijwerkingen? In 2009 bleek uit een metastudie dat MDMA het geheugen op de korte en lange termijn aantast. Kuypers heeft dat ook bestudeerd en ontdekte dat het geheugen tijdens en direct na het gebruik steken liet vallen maar een dag later alweer was hersteld.
Amazonedrank
Niet alleen MDMA maar ook ayahuasca, een hallucinogene drank uit het Amazone-gebied, kan psychotherapie ten goede komen, zegt Kuypers. Ze heeft vorig jaar een studie gedaan samen met de Spaanse farmacoloog Jordi Riba, die gespecialiseerd is in ayahuasca. De drank – in Nederland verboden - wordt door indianen gebruikt tijdens sjamanistische ceremonies.
“Wij wilden weten of ayahuasca creativiteit bevordert. Dat hebben we onderzocht door 26 proefpersonen twee testen voor te schotelen.” Eentje mat het oplossingsgerichte denken, waar de proefpersonen na het drinken van ayahuasca minder goed op scoorden, en de ander richtte zich op divergent denken: out-of-the-box-denken, associaties leggen. “Dat ging de deelnemers beter af dan normaal. Kortom, de amazonedrank vergroot dus de creativiteit, ofwel de psychologische flexibiliteit, waar patiënten in therapie hun voordeel mee kunnen doen.”
Afkicken
Iedereen in dit onderzoeksveld is zich van één ding zeer bewust: er mag niets fout gaan. Drugs als LSD werden in de jaren vijftig en zestig al ingezet in de behandelkamer tegen verslaving en depressie. Maar toen het spul tegelijkertijd op straat belandde en de misstanden met junkies zich ophoopten, sloeg in de Amerikaanse politiek de paniek toe en volgde in 1971 een verbod.
In Nederland mocht psychiater Jan Bastiaans tot in de jaren tachtig doorgaan met zijn LSD-behandelingen bij oorlogsslachtoffers. Het vergemakkelijkte volgens hem de herinnering aan pijnlijke gebeurtenissen, die zijn patiënten op de sofa herbeleefden. Bastiaans hielp daarbij een handje door marsmuziek te draaien of toespraken van Hitler op te zetten. Zijn behandelingen waren omstreden en hebben de acceptatie van therapeutische drugs niet per se bevorderd. Zeker niet toen in 1994 een patiënt van hem - een Duitse drugsverslaafde - het leven liet bij een afkickmethode met ibogaïne.
MDMA had zich in de jaren zeventig en tachtig eveneens een plek in de spreekkamer verworven maar werd in 1985 verboden vanwege excessen in het uitgaansleven. Kuypers: “Het diende geen medische doeleinden, heette het. Wel dus, in psychotherapie. En het zou schadelijk zijn voor de gezondheid. Ook dat klopt niet. MDMA kan misschien psychisch afhankelijk maken maar is zeker niet verslavend.”
Paddo’s tegen depressie
Het Imperial College in Londen, waar veel onderzoek wordt gedaan naar psychedelica, heeft dit jaar een studie gepubliceerd waaruit blijkt dat psilocybine, de werkzame stof in paddo’s, een depressie kan verlichten. Onderzoeker Robin Carhart-Harris zette een experiment op poten met twaalf proefpersonen die een lange geschiedenis van depressie achter de rug hadden. Acht deelnemers waren een week na de behandeling volledig opgeknapt; bij zeven van hen hield dat drie maanden aan. Bij één patiënt was de depressie verergerd.
In een studie van de Universiteit van Californië bleek dat psilocybine ook helpt tegen de angst en depressieve klachten bij patiënten in de terminale fase van kanker.
Ibogaïne tegen verslaving
Met het wortelextract van de iboga-plant wordt in Mexico, Nieuw-Zeeland en Brazilië volop geëxperimenteerd. Deze hallucinogene stof zou de hunkering wegnemen van verslaafden waardoor ze makkelijker kunnen afkicken. Aan de Universiteit van Sao Paulo heeft een groep onder leiding van Eduardo Schenberg in 2014 ontdekt dat ibogaïne niet alleen helpt bij heroïne en morfine, maar ook bij alcohol, cannabis en cocaïne. Van de proefpersonen bleek 61 procent na acht maanden nog steeds clean. Ibogaïne, in veel landen verboden, is niet ongevaarlijk. Het kan leiden tot ernstige hartritmestoornissen, wat in het verleden al enkele patiënten het leven heeft gekost. Volgens Schenberg leden ze al aan een hartaandoening en ontbrak het tijdens het experiment aan professionele begeleiding.
Ibogaïne wordt in verschillende regio’s in West-Afrika gebruikt door leden van de Bwiti-religie bij initiatie- en genezingsriten.
LSD tegen angst
In Zwitserland heeft psychiater Peter Gasser onderzocht of LSD doodsangst kan verminderen bij patiënten die ongeneeslijk ziek zijn. Twaalf proefpersonen volgden tien psychotherapeutische sessies; in twee gebruikten de proefpersonen een matige dosis LSD. Het resultaat was opmerkelijk: niet alleen bleek iedereen minder bang voor de dood, maar de meesten ervoeren zelfs een verandering in hun persoonlijkheid. Ook voelden ze dankzij de LSD meer en konden ze hun emoties beter uitdrukken. Dat beklijfde tot minstens een jaar na de sessies. Het wetenschappelijke artikel, dat veel media-aandacht kreeg, heeft Gasser opgedragen aan zijn landgenoot Albert Hofmann, de chemicus die LSD in 1938 ontdekte.