Het derde jaar van haar studie gezondheidswetenschappen is net begonnen. Anne Marsman, geboren in Hoofddorp, staat een negen gemiddeld en is geselecteerd voor het honoursprogramma. En dat terwijl ze zich altijd had afgevraagd of ze “niet te dom” was voor de universiteit. Bij studiegenoten vindt ze moeilijk aansluiting, voelt ze zich een buitenbeentje. Toch heeft ze haar leven op orde. Ze woont op zichzelf, in een studiootje, werkt bij UM Sport en is gelukkig met haar eerste vriendje.
Een paar maanden later loopt het spaak. Haar relatie gaat uit en Marsman stort in een crisis. Om de pijn te verdrijven, legt ze zichzelf een slopend regime op van veel sporten, werken en keihard studeren. Ze wil bewijzen dat ze met haar verstand haar verdriet kan overwinnen, maar haar leefstijl eist zijn tol. Ze krijgt geheugenproblemen, slaapt steeds slechter en vervalt in een vicieuze cirkel van eten, niet eten en braken. Ondertussen schrijft ze twee scripties waarvan één tussen drie en zeven uur 's nachts. Ze kan het hoofd nauwelijks nog boven water houden als ze tot overmaat van ramp in haar eigen huis wordt aangerand. De bodem is bereikt.
En precies op dat moment gebeurt er iets moois, zegt Marsman. "Iets wat mijn leven heeft gered. Een studente, met wie ik nog nooit een woord had gewisseld, een boomlange griet van 1,86, komt naar me toe en vraagt: 'Gaat het wel goed met jou? Misschien moeten we eens praten.’ Ze zag me letterlijk staan, had in de gaten dat het niet goed met me ging, en had het lef om daarnaar te vragen. Het was het begin van een hechte vriendschap. Katinka, zoals ze heet, begreep mijn pijn, had in het verleden ook geworsteld met eetstoornissen. Ik ben niet lang daarna bij haar in huis gaan wonen, voelde me veilig bij haar."
Haar vriendin opperde ook om de studieadviseur op te zoeken. "Dat was een goede zet. Ik zag in dat ik hulp nodig had en besloot om een jaar te stoppen met mijn studie. Ik volgde een behandeling in een kliniek voor eetstoornissen en bij een haptotherapeut."
Gevangen
Marsman (26) doet promotieonderzoek naar de invloed van jeugdtrauma’s op stress in het latere leven, waarbij ook stigmatisering van psychiatrisch patiënten aan bod komt. Oftewel: een negatief stempel drukken op mensen, het tegenovergestelde dus van wat Marsmans vriendin deed: begrip en empathie tonen. Stigmatisering gaat vergezeld van de meest uiteenlopende vooroordelen, zegt Marsman. "In het geval van anorexia: je wilt zeker model worden. Of: je bent te veel met jezelf bezig, je bent oppervlakkig en egoïstisch. Mensen elders op de wereld hebben niet eens te eten!"
De vooroordelen snijden natuurlijk geen hout maar nog kwalijker: patiënten gaan ze op zichzelf toepassen. Iets wat te boek staat als zelfstigma. Marsman: "Je haalt jezelf dan naar beneden. Je houdt jezelf voor dat het je schort aan wilskracht, dat je zwak bent, geen hulp waard. Tegelijk schaam je je daarover en mag niemand het weten, waarmee je jezelf gevangen houdt in je ellende. Terwijl je eigenlijk niets liever wilt dan gezien worden, erkend worden. Maar dat gebeurt niet en dat is heel pijnlijk."
Tijdens haar behandeling knapt Marsman langzaam weer op. Daarna gooit ze alle ramen open. In een blog schrijft ze openhartig over haar lijdensweg, wat ze beleeft als een bevrijding. Familieleden, collega's, goede vrienden, iedereen schrikt zich dood maar begrijpt nu wel beter waar haar worsteling vandaan komt.
Verkrachting
Die begint op haar dertiende, toen haar hartsvriendin haar vertelde dat ze jarenlang was mishandeld en onlangs nog was verkracht. Ze was zwanger, zei ze. Na lange gesprekken daarover besloot ze tot een abortus. “Op zeker moment zat ze er helemaal doorheen. Ze vertelde me dat ze zelfmoord wilde plegen, maar ik mocht dat tegen niemand vertellen. Het was ons geheim. Ik bleef loyaal, ook toen ze zich in haar armen begon te snijden. Eens belde ze en zei: 'Ik zit hier met een heel scherp mes, ik zie het niet meer zitten maar jij bent de enige voor wie ik nog in leven blijf.'”
Een enorme verantwoordelijkheid rustte op Marsmans schouders, al werd ze in een rol gedrukt die haar op het lijf was geschreven: zorgen voor anderen. Dat had ze ook al jaren voor haar moeder gedaan, die leed aan depressies. Ze hield zich als kind gedeisd, wilde niet tot last zijn. En trok in eerste instantie dus ook niet aan de bel toen haar vriendin de zelfmoordplannen ontvouwde.
"Toen kwam de dag dat mijn vriendin de knoop had doorgehakt: ze zou uit het leven stappen. Ik begreep het niet. We waren hartsvriendinnen maar kennelijk was ik niet de moeite waard om voor in leven te blijven. Ik belde toen de kindertelefoon en daarna de suïcidelijn. Het is een schreeuw om aandacht, zei de medewerker, zeker op die leeftijd. Praat er met de vertrouwenspersoon op school over, was het advies. Toen mijn vriendin op een dag heel concreet dreigde om zichzelf iets aan te doen, heb ik mijn ouders ingelicht. Mijn vader heeft daarna met de vertrouwenspersoon van school gebeld maar tot een gesprek is het nooit gekomen. Een bizarre gang van zaken eigenlijk."
De laatste schooldag brak aan en Marsman verloor haar vriendin geheel onverwachts uit het oog. "We fietsten samen naar school en ineens reed ze van me weg. Ik heb haar nooit meer gezien of gesproken. Ik probeerde op allerlei manieren contact te krijgen, maar ze reageerde nergens meer op. Ik was er kapot van, ze betekende alles voor me. De onzekerheid en verwarring over wat er was gebeurd, maakte me gek. Ze heette ook nog eens Anne, wat de herinnering aan haar en onze vriendschap steeds nieuw leven inblies.
Later heb ik me afgevraagd wat er nou waar was van haar verhalen over de verkrachting en abortus. Sommige details konden volgens mijn moeder niet kloppen. Ze kon het weten, ze had als verpleegkundige in een abortuskliniek gewerkt."
Boulimia
Na het verlies van haar beste vriendin sloegen de somberheid en de slapeloosheid toe. "Ik was heel verdrietig en zat met allerlei herinneringen in mijn hoofd maar ik praatte daar nooit over. In die tijd begon ik voor het eerst met veel sporten en weinig eten. Tennis, hockey, hardlopen, elke dag, zeker drie uur lang. Ik sportte zoveel dat het ten koste ging van mijn gewrichten. Tegelijk moest ik van mezelf afvallen, mezelf letterlijk klein maken, liefst verdwijnen. Ik voelde me eenzaam. Ik ging geen vriendschappen meer aan, wilde zo'n pijnlijke ervaring niet nogmaals meemaken."
Thuis was bepaald geen baken van rust. Haar broer belandde destijds in het drugscircuit en zorgde voor veel spanning en ruzie in huis. Marsman sliep slecht, had last van herbelevingen, was verdrietig, maar niemand vroeg hoe het met haar ging. Thuis niet maar ook op school niet, terwijl leraren, decanen, en haar mentor precies wisten wat er gebeurd was.
Marsman raakte uitgeput van het slopen en uithongeren van haar lijf. “En toen gebeurde iets wat vaker voorkomt bij eetstoornissen: anorexia die omslaat in boulimia. Het voelde als de grootste vernedering in mijn leven. Anorexia wordt nog enigszins geassocieerd met controle en wilskracht. Boulimia niet, dat roept vooral zwakte en walging op. Als student heb ik daar mijn bachelorscriptie over geschreven, wat onderdeel was van mijn verwerkings- en herstelproces."
Optimisme
Tegen het eind van haar bachelorfase maakt Marsman kennis met psychiatriehoogleraar Jim van Os. Samen richtten ze niet veel later Psychosenet.nl op, een digitaal platform waar patiënten, verwanten en behandelaars informatie en ervaringen uitwisselen, mede om vooroordelen de wereld uit te helpen. Als je een psychose hebt gehad, betekent dat bijvoorbeeld niet dat je een ernstige hersenziekte onder de leden hebt, aldus de website, of dat je een betekenisvolle toekomst op je buik kunt schrijven. ‘Vier op de vijf mensen herstellen van een psychose. Het is niet makkelijk maar het kan. Wat je nodig hebt, is hoop en optimisme.’
Marsman, die als redacteur werkt bij Psychosenet, laat geen gelegenheid onbenut om stigma’s de kop in te drukken. Daarom doet ze komend weekend, samen met Van Os, mee aan de zogeheten Socialrun. Dat is een estafetteloop rond het IJsselmeer van 555 kilometer lang. Ze loopt voor het team HART voor de GGZ – “een gezellig zooitje psychiaters, psychologen en ervaringsdeskundigen”. Was sporten ooit Marsmans manier om het hoofd boven water te houden, nu rent ze om het leven van lotgenoten draaglijker te maken.