Open brief: Oproep tot actie en commentaar op de Human Rights Due Diligence Tool

Geachte leden van het College van Bestuur en decanen van de Universiteit Maastricht,

In reflectie op de gebeurtenissen van de afgelopen weken en in reactie op de beleidsupdate van 24 mei 2024 over samenwerkingen in conflictgebieden willen wij, leden van de academische gemeenschap van de Universiteit Maastricht, bijdragen aan deze lopende dialoog door onze gedachten te delen over het voorgestelde beleid inzake samenwerkingen met instellingen in conflictgebieden.

Allereerst willen wij deze gelegenheid aangrijpen om onze diepe dankbaarheid te uiten aan onze studenten voor hun gepassioneerde en onvermoeibare inzet voor gerechtigheid in Gaza. Hun drijfveer en veerkracht hebben ons allemaal gedwongen om betrokken te raken bij de aanhoudende genocide in Gaza en diep na te denken over onze individuele en institutionele verantwoordelijkheden. We staan volledig achter onze studenten die al maanden proberen aandacht te vragen voor de genocide en eisen dat de universiteit haar banden met betrokken actoren in het lopende conflict beëindigt. Hun boodschap is duidelijk en onze positie ook: de Universiteit Maastricht moet onmiddellijk actie ondernemen door zich terug te trekken uit en te boycotten van medeplichtige partnerinstellingen en bedrijven.

Met name als reactie op de laatste escalatie in Rafah op 26 mei pleiten we ervoor dat de universiteit onmiddellijk de banden opschort met partners die betrokken zijn bij de genocide, of dit nu is omdat ze samenwerken met het Israëlische leger en bedrijven die technologie voor toezicht en dwang leveren of via daden van discriminatie tegen Palestijnen en pro-Palestijnse stemmen gebeurt. Bijna dagelijks neemt het geweld tegen het Palestijnse volk in intensiteit toe. De gebeurtenissen van zondagavond 26 mei, toen de 'veilige zone' van Rafah werd aangevallen door een luchtaanval, in weerwil van het bevel van het ICJ om de militaire offensief in het gebied onmiddellijk stop te zetten, zouden een wake-up call voor ons allemaal moeten zijn. In dit stadium is een 'bevriezing' van alleen nieuwe samenwerkingen of samenwerkingsinitiatieven niet in lijn met de proporties van deze humanitaire crisis - bestaande samenwerkingen met Israëlische instellingen zouden eerder moeten worden opgeschort totdat een behoorlijke beoordeling kan worden uitgevoerd.

Dit is in lijn met het sentiment van het UM-beleid over samenwerkingen met instellingen in conflictgebieden. In de beleidsnota staat terecht dat de universiteit als instelling niet in de positie is om te bepalen of mensenrechtenschendingen zijn gepleegd. In plaats daarvan moet zij vertrouwen op objectieve bronnen zoals de Verenigde Naties, mensenrechtenorganisaties, de Europese Unie, enzovoort. In dit stadium, en vooral in het licht van de uitspraak van het ICJ over de militaire offensief in Rafah, staat de aanwezigheid van mensenrechtenschendingen tegen de bevolking en infrastructuren van Palestina buiten kijf. De omvang van deze schendingen, die goed gedocumenteerd en herhaaldelijk bevestigd zijn, zou reden genoeg moeten zijn om de reactie van de Universiteit Maastricht te escaleren en drastischere maatregelen te nemen.

We begrijpen de delicate aard van dit proces en de vitaliteit van academische samenwerkingen in de ontwikkeling van wetenschap wereldwijd. Toch moeten we op dit moment stelling nemen tegen de volledige vernietiging van de onderwijsinfrastructuur in Gaza en het ongekende verlies van Palestijns leven. Ongeacht onze persoonlijke overtuigingen moeten we solidariteit, vriendschap en steun tonen aan onze collega's in Gaza. Dit is het moment voor de academische gemeenschap om samen te komen ter verdediging van mensenrechten en internationaal recht, net zoals we dat eerder hebben gedaan voor Oekraïne.

We erkennen dat deze discussie veel dieper gaat dan de huidige focus op desinvestering en administratieve samenwerking. Het is uiteindelijk een discussie over de positie van universiteiten en hun rol en verantwoordelijkheden in de samenleving. Dit kan natuurlijk niet allemaal worden opgelost door middel van bureaucratische maatregelen alleen. Zoals we de afgelopen weken hebben gezien, kunnen sommige van de uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd via administratieve kanalen worden aangepakt, maar andere vereisen democratische besluitvorming en een open discussie en normstelling. In deze taak is er ruimte voor zorg. Er is ruimte voor woede. Er is ruimte voor compromis. We dringen erop aan dat het gesprek niet eindigt met de vaststelling van een beleidsinstrument. In plaats daarvan zoeken we een actieve dialoog binnen onze gemeenschap om na te denken over onze rol en verantwoordelijkheden als instelling voor hoger onderwijs, vooral in de context van het gepolariseerde socio-politieke klimaat van vandaag.

We willen benadrukken dat de oprichting van dit kader een welkome ontwikkeling is. Het beoordelen van de administratieve samenwerkingen van onze universiteit moet op een transparante en duurzame manier gebeuren, terwijl tegelijkertijd kernwaarden zoals academische vrijheid en ethiek worden gerespecteerd. We geloven dat dit kader een stap in de juiste richting is. Dat gezegd hebbende, blijven er op dit moment verschillende vragen onbeantwoord. We willen deze vragen onder uw aandacht brengen en bijdragen aan de universiteitsbrede constructieve dialoog die - volgens de laatste beleidsnota - een cruciale rol moet spelen bij de ontwikkeling van de Human Rights Due Diligence (HRDD) Tool.

De timing van de beoordeling

Het is voor ons onduidelijk wanneer de HRDD-tool moet worden toegepast en hoe de toepassing ervan moet worden geactiveerd. We willen om verduidelijking vragen hierover. Is de HRDD-tool bedoeld om te worden gebruikt bij zowel bestaande als nieuwe samenwerkingen?

Ons advies is om bepalingen vast te stellen voor beide scenario's, met specifieke regels en criteria voor nieuwe of bestaande samenwerkingen of nieuwe initiatieven binnen bestaande samenwerkingen. Met deze structuur kan een ex-ante beoordeling worden uitgevoerd als standaard onderdeel van het aangaan van nieuwe samenwerkingen of nieuwe samenwerkingsinitiatieven en kan doorlopend toezicht veranderingen in omstandigheden identificeren met het oog op het activeren van een ex-post beoordeling voor bestaande samenwerkingen in door conflicten getroffen gebieden en situaties van bezetting, met het oog op een mogelijke opschorting wanneer er een risico is van directe of indirecte bijdrage aan schending van internationale mensenrechten en/of internationaal humanitair recht. Voor dit laatste scenario dringen we aan op de opzet van een robuust waarschuwings- en notificatiesysteem zodat de ex-post beoordeling tijdig kan worden geactiveerd.

In beide gevallen vinden wij het van het grootste belang dat een dergelijke beoordeling open en transparant wordt uitgevoerd.

Bevoegdheden van de Human Rights Due Diligence Tool

Het is van cruciaal belang dat de HRDD-tool niet een middel wordt voor 'window-dressing'. Het komt vaak voor binnen academische omgevingen en daarbuiten dat structuren als deze worden opgezet om meer kritische stemmen te sussen, maar niet de nodige bevoegdheden krijgen om hun taken effectief uit te voeren. Wij vragen dat dit niet het geval zal zijn met de HRDD-tool.

Daartoe vragen we om verduidelijking over de rol en het gewicht van de uitkomst van de HRDD-beoordeling op besluitvorming. Is de tool ontworpen om advies te geven of richting te geven? Of is de beoordeling bedoeld om bindend te zijn?

Evenzo, en in samenhang met onze eerste zorg met betrekking tot de timing van de beoordeling, zouden we willen aandringen dat de HRDD-tool een standaardonderdeel wordt van elke potentiële nieuwe samenwerking, inclusief de oprichting van nieuwe samenwerkingsinitiatieven die verband houden met bestaande samenwerkingen. We willen vermijden dat de HRDD-tool een bijzaak wordt die alleen wordt ingezet op momenten waarop mensenrechtenschendingen al zijn gepleegd - of in de ergste gevallen al lang bestaan.

Expertcommissie en consultatie van de gemeenschap

Wij willen onze steun betuigen voor de oprichting van een expertcommissie voor de ontwikkeling van de HRDD-tool. Wij pleiten voor transparantie in dit proces en uiteindelijk in de samenstelling van de expertcommissie, die onafhankelijk moet blijven.

Wij vinden dat brede expertise in dit proces noodzakelijk is. Wij willen echter als punt van zorg de soort expertise die wordt gevraagd onder uw aandacht brengen.

Wij begrijpen en ondersteunen de behoefte aan expertise op het gebied van administratieve samenwerking en mensenrechten voor de ontwikkeling van de HRDD-tool. Toch adviseren wij dat de benadering om de academische gemeenschap bij de ontwikkeling van de HRDD-tool te betrekken, wordt verbreed om ook de toepassing van de tool te omvatten. Onze grotere academische gemeenschap, inclusief onze studenten, bezit veel expertise die is opgedaan door geleefde ervaring en academisch onderzoek. Deze ervaring moet een plaats krijgen in het proces van de mensenrechtenbeoordeling.

Hoewel we de noodzaak van objectiviteit en robuuste beoordelingskaders bij het evalueren van administratieve samenwerking erkennen, zien we ook dat dit proces veel meer is dan een afvinkoefening. Het omvat sterke gevoelens, waaronder woede en angst van mensen die persoonlijk door het conflict in kwestie worden getroffen. Hun stemmen moeten op een structurele manier worden verwelkomd in de dialoog door middel van gemeenschapsconsultaties.

Ontwikkeling en toepassing van de beoordelingscriteria

In dezelfde lijn als bovenstaande zorg dringen we er bij het CvB op aan om brede academische expertise - die administratieve samenwerking overstijgt - te betrekken bij de ontwikkeling van de criteria voor de HRDD-tool. Deze criteria moeten zeker de administratieve aard van interinstitutionele samenwerking weerspiegelen. Toch mogen we niet vergeten dat een evaluatie van het ethische gedrag van een partnerinstelling in termen van hun betrokkenheid bij systematische mensenrechtenschendingen ook inherent normatief is. Dit aspect mag niet lijden alleen maar omwille van objectiviteit.

Om aan dit aspect tegemoet te komen, raden we sterk aan om de expertise van collega's uit de geesteswetenschappen, rechten en sociale wetenschappen die gespecialiseerd zijn in mensenrechten, ethiek en postkoloniale studies erbij te betrekken. Kortom, om een eerlijk en effectief instrument te ontwerpen, is het van cruciaal belang om een verscheidenheid aan leden van onze gemeenschap te betrekken bij de ontwikkeling van dit kader - van de studenten die zo hard hebben gevochten om deze kwestie onder jullie aandacht te brengen, tot academisch en ondersteunend personeel van verschillende disciplines en faculteiten. We pleiten nogmaals voor transparantie en inclusiviteit bij de ontwikkeling en toepassing van de criteria. 

Daarbij dringen we ook aan op een zo ruim mogelijke definitie van medeplichtigheid bij de beoordeling van mensenrechtenschendingen. Als een partnerinstelling zich bezighoudt met onethische activiteiten - zoals samenwerking op het gebied van onderzoek of onderwijs met entiteiten die direct of indirect betrokken zijn bij de oorlog in Gaza of elders, bijvoorbeeld door bestuurlijke, financiële of politieke banden - dient de Universiteit Maastricht de banden met deze partner op te schorten. Door het nemen van zo'n expansieve beslissing over medeplichtigheid, willen we erkennen dat zelfs projecten waarvan de inhoud niet direct gerelateerd is aan mensenrechtenschendingen, medeplichtig kunnen zijn door hun banden. 

Bovendien dringen we er bij de universiteit op aan om niets minder dan volledige naleving te accepteren van partners die in overtreding zijn bevonden. We moeten dit ondubbelzinnig zeggen: elke vorm van samenwerking die deze regels niet volledig respecteert, normaliseert en legitimeert mensenrechtenschendingen.

Hartelijk dank.

In solidariteit met Palestina, 
Bezorgde medewerkers van Universiteit Maastricht